Osnovno pravo svakog pojedinca jeste pravo na brak koje obuhvata kako pravo lica da slobodno odluči o sklapanju braka tako i pravo da slobodno odluči o razvodu kao načinu prestanka punovažnog braka.
Institut razvoda braka egzistira još iz daleke prošlosti i pretrpeo je različite modifikacije tokom istorije, od potpune zabrane razvoda braka do liberalnijeg pristupa ovoj sveprisutnoj pojavi današnjice.
Razvod braka je institut porodičnog prava koji omogućava supružnicima da prekinu zajednicu koja iz određenih razloga više ne može da funkcioniše harmonično, tj. kada nakon određenog perioda zajedničkog života svaki od supružnika ustanovi da bračni život ne izgleda (više) onako kako su zamišljali.
Koncepcije o razvodu braka
Razvod kao sankcija. - Koncepcija o razvodu kao sankciji, zasnovanog na krivici, podrazumevala je traženje krivca za narušene bračne odnose i njegovo kažnjavanje kroz nemogućnost pokretanja postupka za razvod braka, dok je nevinom supružniku dato ovlašćenje da isključivo on može da zahteva razvod braka. Budući da se radi o diskrecionom ovlašćenju, većina se uzdržavala od korišćenja istog čime su vršili odmazdu nad krivim supružnikom i onemogućavali ga da zaključi novi brak, što je sve vodilo pojavi tzv. ,,mrtvih brakova”, brakova koji postoje samo formalno, ali ne ispunjavaju svrhu. Imajući u vidu razmere ovog problema, sudska praksa je intervenisala zauzevši stav da se posle dugogodišnjeg odvojenog života priznaje pravo na razvod i isključivo krivom bračnom drugu.
Razvod kao lek. - Koncepcija razvoda kao leka se sastoji u prihvatanju jednog stanja propasti braka koje se definiše kao poremećenost bračnih odnosa, nemogućnost nastavljanja zajedničkog života i sl., te bilo kakvo istraživanje okolnosti poremećaja bračnih odnosa, pa i odgovornosti za isti, bilo bi iluzorno, već je poremećaj bračnih odnosa i, posledično, propast braka dovoljan uzrok za razvod.
Krivica kao relevantan faktor prilikom razvoda braka
Relevantnost krivice u pogledu (ne)priznavanja prava na traženje razvoda nalazimo u Bračnim pravilima SPC[1] kojima je predviđeno da se bračnom drugu čijom krivicom je nastao brakorazvodni uzrok ne priznaje pravo na traženje razvoda, osim ako su oba bračna druga kriva u kom slučaju svakom od njih pripada ovo pravo.
Osnovni zakon o braku[2] je prihvatao mešovitu koncepciju razvoda braka, gde su, sa jedne strane, bili propisani objektivni razlozi za razvod braka, a, sa druge strane, i krivica je bila relevantan faktor koji se uzimao u obzir prilikom priznavanja prava supružnicima na razvod braka, pa ako je poremećaj bračnih odnosa nastao isključivo krivicom jednog supružnika, pravo na traženje razvoda pripada samo drugoj strani.
Zakon o braku i porodičnim odnosima[3] je prihvatao objektivnu koncepciju razvoda braka prema kojoj je razvod mogao da se traži ukoliko su bračni odnosi ozbiljno i trajno poremećeni ili kad se iz drugih razloga nije mogla ostvarivati svrha braka, ali je predviđao ograničenje da u slučaju trudnoće žene ili dok zajedničko dete ne navrši godinu dana supružnici mogu samo sporazumno tražiti razvod braka. Međutim, uprkos postojanju sporazuma među supružnicima, sud će odbiti da razvede brak ako utvrdi da to zahtevaju opravdani interesi njihove maloletne zajedničke dece.
Postupanje suda po tužbi za razvod braka krivog supružnika
Zanimljivo je razmotriti postupanje suda ako bi tužbu za razvod braka podneo supružnik koji je kriv za razvod. Da li bi sud tužbu odbacio kao nedozvoljenu, budući da je ista podneta od strane neovlašćenog lica? Ali se onda nameće pitanje - kako sud može da odbaci tužbu za razvod braka krivog supružnika, a da prethodno nije odlučio o postojanju njegove krivice, jer se kod odbacivanja tužbe sud uopšte ne upušta u meritum, tj. ne odlučuje o osnovanosti tužbenog zahteva, već istu odbacuje zbog formalnih nedostataka koje ga sprečavaju da dalje postupa po njoj.
Logičnije i pravilnije bi bilo da sud, nakon prijema tužbe, sprovede dokazni postupak i, ukoliko utvrdi postojanje krivice na strani krivog supružnika (tužioca), odbije tužbeni zahtev kao neosnovan budući da je nesporno utvrdio da mu ne pripada pravo na razvod braka.
Važeći Porodični zakon[4] predviđa dva objektivna brakorazvodna uzroka, te krivica jednog supružnika nema nikakvog uticaja na mogućnost podnošenja tužbe za razvod braka.
Zaključak
Prema mišljenju autora, treba ostati pri načelu razrešivosti braka, ali i postaviti određena ograničenja koja bi imala zaštitni karakter, a koja bi podrazumevala zabranu razvoda braka određeni period nakon zaključenja istog (kao primer navodimo godinu dana), čime bi se uticalo na buduće supružnike da dobro promisle o svojoj odluci da zaključe brak i čime bi se istakao značaj braka kao ustanove kojoj ne treba tako olako i nezrelo pristupati, kao i ona ograničenja koja su bila predviđena ZBPO.
Uprkos našem predlogu da se predvidi vremensko ograničenje za traženje razvoda braka, supružnicima ostaje na raspolaganju faktički prekid bračne zajednice napuštanjem zajedničkog doma u kojem su do tada živeli, a protekom navedenog perioda, stekli bi mogućnost da u sudskom postupku zahtevaju i dobiju i pravni prekid bračne zajednice, tj. razvod braka. Sve bi ovo dovelo do toga da zaključenju braka pristupe supružnici koji zaista imaju ozbiljnu nameru da zasnuju porodicu i ispunjavaju one obaveze koje su im zaključenjem braka nametnute, a potencijalno bi se smanjila i stopa razvoda braka.
Ovaj tekst ne predstavlja pravni savet, već stav autora, ne uvek i uređivačku politiku portala.
Autor: Anastasija Spasić, diplomirana pravnica
* Tekst predstavlja skraćenu verziju istoimenog rada izloženog na 37. susretu Kopaoničke škole prirodnog prava
[1] https://www.rastko.rs/bogoslovlje/bracna-pravila/index.html
[2] ,,Službeni list FNRJ”, br. 29/1946. 36/1948, 44/1952, 18/1955, Službeni list SFRJ br. 12/1965, Narodne novine br. 52/1971 i 11/1798.
[3] ,,Sl. glasnik SRS", br. 22/80, 24/84 - dr. zakon i 11/88, ,,Sl. glasnik RS", br. 22/93, 25/93 - ispr., 35/94, 46/95 - dr. zakon i 29/2001.
[4] ,,Službeni glasnik RS”, br. 18/2005, 72/2011 - dr. zakon i 6/2015.
